بررسی ترجمه متون خبری در وبگاه های ایرانی بر اساس دیدگاه تحلیل گفتمان انتقادی؛ مطالعه موردی وبگاه تابناک

ارتباط میان ترجمه و ایدئولوژی در دهه های اخیر توجه ترجمه پژوهان را به خود جلب کرده است. به ترجمه دیگر نه به عنوان کنش زبانی صرف، بلکه هم چون عملی اجتماعی در فضایی مشخص و تحت تأثیر نهادها و کنشگران اجتماعی مشخص نگریسته می شود. با این حال، نبود چارچوب تحلیلی نظام مند برای بررسی دقیق تر تأثیر ایدئولوژی بر ترجمه آشکار است. به نظر می رسد مدل های ارائه شده در حوزه تحلیل گفتمان انتقادی قابلیت بکارگیری در مطالعات ترجمه را داشته باشند. در این پژوهش، تلاش بر آن بوده است تا با بهره گیری از مدل ارائه شده توسط ون دایک (1998) برای بررسی عقاید و ایدئولوژی ها در مطبوعات، به بررسی نحوه تأثیر ایدئولوژی وبگاه خبری تابناک بر ترجمه متون خبری برگرفته از مطبوعات خارجی پرداخته شود. هدف از انجام این پژوهش، یافتن الگوهای ترجمانی- ایدئولوژیک استفاده شده توسط این وبگاه است. ازین رو، پرسش این پژوهش این گونه طرح شده است: «وبگاه تابناک در ترجمه متون خبری از انگلیسی به فارسی از کدام الگوهای ترجمانی- ایدئولوژیک بهره می گیرد؟». بر اساس فرضیه پژوهش، «تابناک از دستکاری واژگان و حذف به عنوان الگوهای اصلی ترجمانی- ایدئولوژیک بهره می گیرد.» بر اساس مدل های ون دایک (1998)، فرکلاف (1989)، پژوهش های حوزه متون خبری و نیز مطالعات ابتدایی پژوهشگر، عناصر زبانی دارای تشخص ایدئولوژیک انتخاب شدند. سپس 42 متن خبری برگزیده از وبگاه تابناک با متن انگلیسی اصلی مقابله شدند تا دستکاری احتمالی در این عناصر مشخص شود. عناصر دیگری که با وجود تشخص ایدئولوژیک در مدل های فوق ذکر نشده بودند نیز مورد بررسی پژوهشگر قرار گرفتند. تمامی موارد دستکاری در جدولی ثبت و طبقه بندی شده و بسامد آنها مورد محاسبه قرار گرفت. پس از تحلیل و محاسبه، مشخص شد که «دستکاری واژگان» و «حذف کنش ها/ویژگی های بد ما» دارای بیشترین بسامد هستند و فرضیه پژوهشگر در مورد الگوهای ترجمانی- ایدئولوژیک به اثبات رسید. دستکاری تیتر خبر پس از این دو دارای بالاترین بسامد بود که این مسئله نشان دهنده اهمیت تیتر خبر در جهت دهی به تفسیر خوانندگان است. هم چنین مشخص شد که گونه های «مجهول سازی» و «دستکاری عاملیت» که در مطالعات تحلیل گفتمان انتقادی توجه ویژه ای را به خود جلب کرده اند به ندرت توسط تابناک مورد استفاده قرار گرفته اند. «راهبرد فاصله گذاری» که هدف آن ایجاد شکاف میان (باورهای) مترجم و خواننده ترجمه از یک سو و تولیدکننده خبر اصلی از سوی دیگر است نیز در تمامی متون ترجمه شده مورد استفاده قرار گرفته بود. یافته های این تحقیق با یافته های پژوهش های دیگر حوزه ترجمه و ایدئولوژی همچون شفنر (2003، 2004)، کو و ناکومورا (2005) و بیلسا و بزنت (2009) همخوانی داشتند. هم چنین مشخص شد که علاوه بر عناصر زبانی تعریف شده توسط صاحب نظران حوزه تحلیل گفتمان انتقادی، بر اساس ماهیت حوزه های مطبوعات و مطالعات ترجمه می توان عناصر دیگری همچون «تغییر کانون»، «جهش عبارت» و «جهش متن» را در بررسی تأثیر ایدئولوژی بر ترجمه مورد مطالعه قرار داد.